Στο Λύκειο Ακρωτηρίου βρέθηκαν τρία από τα μηχανήματα του ιστορικού Τυπογραφείου του Στέλιου Ξανθουδάκη που σταμάτησε να λειτουργεί πριν από 12 χρόνια περίπου. Τα τμήματα αυτά του τυπογραφείου αποτελούν, όπως θα δούμε παρακάτω, σημαντικά «κομμάτια» της νεότερης ιστορίας των Χανίων και είναι ευτύχημα το ότι περισώθηκαν, έστω και τρία μόνο από αυτά, έστω και στην κατάσταση που τα είδαμε, και μπορούν σήμερα, μετά από τόσα χρόνια να αξιοποιηθούν και να αναδειχθούν από το Δήμο Ακρωτηρίου έτσι όπως τους αξίζει.
Ο γράφων, κατέγραψε λίγο πριν σταματήσει τη λειτουργία του, την ιστορία του τυπογραφείου η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της ΕΤΒΑ «Τεχνολογία» το 1994, με σκοπό να επιδοτηθεί η αγορά του από την πολιτεία ή να δημιουργηθεί ένα ζωντανό «μουσείο της τυπογραφίας», πρόταση την οποία κάναμε τότε και σε αρμόδιους φορείς. Την επίσημη ιστορία του τυπογραφείου αλλά και την «πικρή» ιστορία του από το 1994 μέχρι τώρα, δημοσιεύουμε εδώ, με την ελπίδα πώς θα ενδιαφερθούν, τόσο η σχολική επιτροπή του Λυκείου Ακρωτηρίου που έχει την ευθύνη διαχείρισης, όσο και ο Δήμος Ακρωτηρίου για τη διάσωση και αξιοποίηση όσων απέμειναν από το ιστορικό Τυπογραφείο.
«Στα 74 χρόνια που λειτούργησε το Τυπογραφείο του Στυ-λιανού Ξανθουδάκη, έχει αποτελέσει ένα παράγοντα ιστορίας, ένα μνημείο αναφοράς στην κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης των Χανίων. Το τυπογραφείο αυτό, που ίδρυσε αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, το 1922, ο Κωστής Μαριδάκης, είχε ως πρωταρχική του δραστηριότητα την έκδοση της εφημερίδας Εφεδρικός Αγων. Ο ίδιος ήταν ένας από τους πρωτεργάτες, μαζί με τον ΑΛέξανδρο Παπαναστασίου και τον Νικόλαο Πλαστήρα, της ίδρυσης των εφεδρικών ταμείων, για την ενίσχυση και προάσπιση των συμφερόντων των χιλιάδων εφέδρων που επέστρεφαν από τη Μικρά Ασία.
Εφημερίδα τοπική, με αποκλειστικότητες πανελλήνιες όμως, ήρθε να προστεθεί στις επτά εφημερίδες που ήδη εκδίδονταν στα Χανιά εκείνη την εποχή. Πολύ σύντομα το τυπογραφείο θα επεκτείνει τις δραστηριότητες του, αναλαμβάνοντας το τύπωμα της εφημερίδας Αλήθεια του Λαϊκού κόμματος (1923), ενώ από το 1924 οργανώνει τμήμα βιβλιοδεσίας και ξεκινά την έκδοση βιβλίων. Η πνευματική κίνηση στην πόλη είναι ιδιαίτερα έντονη εκείνη την εποχή, και ένας μακροσκελής κατάλογος έρων λογοτεχνικών, εκκλησιαστικών αλλά και επιστημονικών συγγραμμάτων επιβεβαιώνει το γεγονός ότι από το 1931 θεωρείται το πιο άρτια οργανωμένο τυπογραφείο στην έκδοση βιβλίων.
Στο μεταξύ, το 1926-27, το πιεστήριο Γκούτεμπεργκ, με το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία της η επιχείρηση, θα αντικατασταθεί με ένα χειροκίνητο (τελάρου 58X86). Το 1933, ο Εφεδρικός Αγων γίνεται εβδομαδιαίος. Στη θέση του ξεκινά η έκδοση της ημερήσιας εφημερίδας "δημοκρατικών αρχών" Το Βήμα του Λαού. Το Βήμα θα γίνει η πρώτη σε κυκλοφορία εφημερίδα, αφού είναι η μόνη που ανακοινώνει τους αριθμούς του Λαϊκού Λαχείου, ενώ με τους έξυπνους χειρισμούς του εκδότη της κοινοποιεί στην πόλη τα μεγάλα γεγονότα των Αθηνών πάντα μια μέρα πριν από τις άλλες. Και θα είναι η μόνη που ένα χρόνο μετά το κλείσιμο του Εφεδρικού Αγώνα, το Μάρτιο του 1936, θα τοιχοκολληθεί στα κεντρικά σημεία της πόλης ανακοινώνοντας επίσημα το θάνατο του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1941 τα μηχανήματα του τυπογραφείου θα κατασχεθούν από τους Γερμανούς, τα αρχεία της εφημερίδας θα καταστραφούν.
Το έτος 1943 βρίσκει το τυ-
πογραφείο να λειτουργεί παράνομα, τυπώνοντας προκηρύξεις για τις ανάγκες της εθνικής αντίστασης. Τα θορυβώδη πιεστήρια προκαλούν συχνά το θυμό των γερμανικών όπλων. Ετσι, βρίσκονται συνεχώς σε κίνηση, μεταφερόμενα κρυφά από υπόγειο σε υπόγειο, ένα ποδοκίνητο πιεστήριο ΟΙΑΜΑΝΤ και δύο μικρά χειροκίνητα (το ένα ΡΚΕϋΕΚΙΟ ΚΚΕΒδ) του 1896.
Το 1945, μία εβδομάδα μετά την ανακωχή, το Βήμα του Λαού είναι η πρώτη εφημερίδα που επανεκδίδεται. Επίσης, λίγο αργότερα επανεκδίδεται το φιλολογικό περιοδικό Κρητική Εστία. Το 1947, η Μητρόπολη τυπώνει εδώ το πειριοδικό Αναγέννησις. Από το 1948 ξεκινά η έκδοση της εφημερίδας Αλήθεια, αυτή τη φορά από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Από το 1953 το τυπογραφείο αποκτά μία κοπτική μηχανή ΚΑΚΙ. του 1896 (η λεγό-μένη Γκιλοτίνα, που αποτελεί σήμερα ε'να σπάνιο τεκμήριο για την ιστορία της τυπογραφίας).
Το 1957, ο Κωστής Μαριδά-κης, που γλύτωσε έξι φορές τη ζωή του από θανατικές καταδίκες, υποκύπτει στο φυσικό θάνατο των 84 χρόνων του. Την επιχείρηση αναλαμβάνει ο εγγονός του Στέλιος Ξαν-(Όυδάκης, ο οποίος το 1960 αγοράζει από την Αθήνα ένα
επίπεδο πιεστήριο ΙΟΜΑ ΙίΑΝϋΕΚ του 1901 και ξεκινάει την έκδοση της Εθνικής για λογαριασμό της ΕΡΕ, αντικαθιστώντας το Βήμα του Λαού. Η Εθνική θα συνεχίσει ως το 1966, ενώ από το 1961 εκδίδεται δεύτερη εφημερίδα για την ΕΡΕ, η Νέα Εποχή, που και αυτή θα σταματήσει τρία χρόνια αργότερα. Παράλληλα, το 1961 παύει η έκδοση της Κρητικής Εστίας, ενώ το τυπο-
γραφείο εκσυγχρονίζεται με την αγορά ενός αυτόματου τσέχικου πιεστηρίιου.
Στο μεταξύ, από το 1964-65 τη δουλειά βοηθάει μια λινοτυπική σε κακή κατάσταση, αφού είναι από τις πρώτες που κατασκευάστηκαν το 1886 περίπου. Το 1966, *βρίσκει την επιχείρηση με υπέρογκα χρέη. Και την 21η Απριλίου του 1967, συμπληρώνοντας την ατυχία, η δικτατορία παύει την έκδοση της Αλήθειας.
Μια άλλη εφημερίδα, η Ηχώ της Κρήτης, θα πάρει την θέση της ως το 1972, ενώ από το 1970 αραιώνουν και οι εκδόσεις βιβλίων. Το προσωπικό του τυπογραφείου, που σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του αριθμούσε από 12 έως και 18 άτομα, αρχίζει να λιγοστεύει. Σήμερα (1994) λειτουργεί με τρία άτομα. Η αδυναμία του να ανταποκριθεί στις ανάγκες μιας σύγχρονης πόλης 80 χιλιάδων κατοίκων το καθιστά ανεπίσημα ένα μουσείο της τυπογραφίας, όπου τα ξύλινα και μεταλλικά στοιχεία των αρχών του αιώνα, τα μοναδικά κλισέ και οι κάσες δεν έχουν θέση πια παρά μόνο για τα συρτάρια, και οι μηχανές δεν λειτουργούν παρά μόνο για να αφήσουν το ρυθμικό τους αγκομαχητό οαν απόηχο στην ιστορία της πόλης των Χανίων.» (Περιοδικό ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ της ΕΤΒΑ, 1994)
Ας δούμε όμως τι συνέβη στη συνέχεια: δύο χρόνια μετά το κλείσιμο της επιχείρησης το 1995, και καθώς τη βάραιναν χρέη προς το δημόσιο, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων με προτροπή της τότε Νομάρχου Αλέκας Μαρκογιαννάκη αποφάσισε το 1997 να «αγοράσει» τα μηχανήματα του τυπογραφείου έναντι 6.000.000 δρχ. (στην απόφαση αναφέρεται ότι το ποσό θεωρείται «συμβολικό τίμημα αποζημίωσης γιατί η μουσειακή αξία τους κρίνεται ανεκτίμητη) τα οποία «θα χρησιμοποιηθούν για μουσειακούς και μορφωτικούς σκοπούς». Μετά την αγορά τους, επειδή δεν υπήρχε χώρος για να εκτεθούν, τα μηχανήματα μοιράστηκαν. Τα δύο χειροκίνητα πιεστήρια, παραχωρήθηκαν στην ΙΛΑΕΚ (Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία Κρήτης) η οποία τα τοποθέτησε σε δικό της χώρο, κάποια μηχανήματα μπήκαν για κάποιο διάστημα σε χώρο των Νεωρίων, ενώ το μεγάλο επίπεδο πιεστήριο, το ποδοκίνητο που λειτούργησε στην κατοχή, η «γκιλοτίνα» και η λινοτυπική μηχανή, παραχωρήθηκαν στο τότε Πολυκλαδικό Λύκειο Χανίων, νυν Λύκειο Ακρωτηρίου. Την εποχή εκείνη η σχολική τραπεζαρία δεν είχε ακόμα κτιστεί, έτσι τα μηχανήματα μπήκαν σε αποθήκες. Σήμερα, σε μια γωνιά της τραπεζαρίας, ανάμεσα σε στιβαγμνένα θρανία βρίσκονται το ποδοκίνητο, η γκιλοτίνα και η λινοτυπική, ενώ αγνοείται η τύχη του επίπεδου πιεστηρίου, όπως και αυτών που δόθηκαν στην ΙΛΑΕΚ. Τα τρία αυτά μηχανήματα πάντως, μπορούν να συντηρηθούν και να εκτεθούν σε ένα χώρο όπου πραγματικά θα εξυπηρετούν το «μορφωτικό και μουσειακό» σκοπό της αγοράς τους, ενώ το ποδοκίνητο μπορεί ακόμα και να λειτουργήσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου