Το Οθωμανικό Νεκροταφείο στο Λουτράκι (μια εργασία των παιδιών του Γυμνασίου κάνει άνω - κάτω το Μαράθι

Σε δυσάρεστα για κάποιους συμπεράσματα έφτασαν τα παιδιά των τμημάτων Γ1-Γ2-Γ3 του Γυμνασίου Ακρωτηρίου που ερευνώντας την τοπική τους ιστορία, έφτασαν να ερευνούν χωρίς να το ξέρουν, ένα αρχαιολογικό…σκάνδαλο!

Γιατί όταν τα παιδιά αποφάσισαν να υιοθετήσουν το λεγόμενο «μεζαρλίκι» στο Λουτράκι του Μαραθίου, δηλαδή το χώρο που περικλείεται από κυπαρίσσια και αποτελεί σύμφωνα με μαρτυρίες Οθωμανικό Νεκροταφείο, διαπίστωσαν ότι όχι μόνο η Αρχαιολογία αποφεύγει επιμελώς να ασχοληθεί με το θέμα, αλλά και ότι με την ανοχή της, έχουν γίνει διαφόρων τύπων…καταπατήσεις στο χώρο του νεκροταφείου. Όπως έχουμε ξαναγράψει στο Ημερολόγιο Ακρωτηρίου, το θέμα έχει μεγάλη…ουρά, που φτάνει ως το γνωστό βενετσιάνικο κάστρο του Καλόγερου. Αλλωστε, όλη η περιοχή του Μαραθίου σχεδόν αποτελεί αρχαιολογική ζώνη. Τα παιδιά ενόχλησαν πολλά συμφέροντα χωρίς να το θέλουν. Και παρά το ότι από την Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων τους υποσχέθηκαν ότι θα κηρύξουν το χώρο διατηρητέο αν αποδειχτεί από την έρευνά τους ότι πρόκειται όντως για μνημείο, μετά την παρουσίαση της εργασίας τους δεν είδαν καμιά αντίδραση από την πλευρά αυτή.

Ας δούμε όμως τι ανακάλυψαν οι μαθητές της Τρίτης Γυμνασίου:

1. ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ.

Επιλέξαμε ένα μνημείο στην ευρύτερη περιοχή του Ακρωτηρίου Μελέχας των Χανίων. Αφού παρατηρήσαμε τα μνημεία της περιοχής επιλέξαμε αυτό που ταιριάζει με την εποχή που εξετάζουμε στη Γ΄ Γυμνασίου, δηλαδή τη νεότερη ιστορία, και κυρίως αυτό που κρίναμε ότι υπέστη αλλοιώσεις τα τελευταία χρόνια και ίσως διατρέχει το μεγαλύτερο κίνδυνο από αλλά να καταστραφεί ολοσχερώς.

2. ΣΤΟΧΟΙ.

• Να έρθουμε σε βιωματική σχέση με την Τοπική Ιστορία.
• Να ερευνήσουμε αν πρόκειται πράγματι για οθωμανικό νεκροταφείο.
• Να γνωστοποιήσουμε την έρευνά μας στη μαθητική μας κοινότητα και την τοπική κοινωνία.
• Να χαρακτηριστεί το μνημείο ως διατηρητέο και προστατευόμενο από τις διατάξεις του Αρχαιολογικού Νόμου.
• Να τοποθετηθεί στο χώρο ειδική σήμανση ώστε να γνωρίζει ο επισκέπτης του χώρου ότι πρόκειται για οθωμανικό νεκροταφείο υιοθετημένο από το Γυμνάσιό μας.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στα χωριά που βρίσκονται κοντά στην περιοχή και ιδίως στις Στέρνες Ακρωτηρίου που είναι πιο κοντά στο Λουτράκι (3 χιλιόμετρα). Το σύνολο των κατοίκων που ρωτήθηκαν μίλησαν για «μεζαρλίκι» και κάποιοι για «σεικλέρι». Αναζητήσαμε τη σημασία των λέξεων αυτών σε λεξικά τοπικού ιδιώματος και δε βρήκαμε τη σημασία της λέξης «σεικλέρι». Η λέξη «μεζαρλίκι» όμως υπάρχει στα περισσότερα λεξικά:

v μεζάρι, το = μνήμα,τάφος. μεζαρλίκι, το = νεκροταφείο, κοιμητήριο, Τουρκ. mezarlik. [Αντώνιος Ξανθινάκης, Λεξικό ερμηνευτικό και ετυμολογικό του δυτικοκρητικού γλωσσικού ιδιώματος, πρόλογος – επιμέλεια Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2000].

v μεζάρι, το = ο τούρκικος τάφος. Στους χριστιανικούς δε χρησιμοποιείται ο όρος, Τουρκ. mezar. μεζαρλίκι, το = το τουρκικό νεκροταφείο. [ Μανόλη Ι. Πιτυκάκη, Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Ανατολικής Κρήτης, έκδοση Πολιτιστικής και Λαογραφικής Εταιρείας Απάνω Μεραμπέλου, Νεάπολη Κρήτης].

Από τις μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής ξεχωρίσαμε τις παρακάτω:

«.. Στην κατοχή μια θεία μου για να τα φέρει βόλτα μάζευε χοχλιούς μέσα από τα κρανία των αθρώπων στο μεζαρλίκι του Λουτρακιού και – όφου ντροπή - τση πούλιε στα Χανιά…». (κάτοικος Στερνών ετών 85).

«… Όταν ήμουνε κοπέλι οι αθρώποι εβλέπανε τουρκάκια απάνω στον τοίχο στο μεζαρλίκι να περπατούνε…Τότε οι παπάδες δεν εξέρανε γράμματα και τα κοπέλια δεν ήτανε καλά βαφτισμένα…» (κάτοικος Στερνών ετών 83).

«… Το 1937 – 1938 είχαμε πάρα πολλές δυνατές βροχές και η περιοχή του Λουτρακιού, η οποία ήταν και μπεντενιασμένη γύρω γύρω πλημμύρισε και δημιουργήθηκε ένα τεράστιο αυλάκι τόσο βαθύ, που ξεθάφτηκαν τα οστά και βγήκαν στην επιφάνεια…Ακριβώς έξω από το περιφραγμένο υπήρχε και πόρτα και έξω από αυτήν την πόρτα υπήρχε ένας τεράστιος πλάτανος, τον οποίο είχε φυτέψει ο Ιωάννης Βλεπάκης και πρέπει να είναι τουλάχιστον 200 ετών, ο οποίος υπάρχει και σήμερα….».

« …Τον καιρό εκείνο που ήταν οι Τούρκοι, είχαν ένα φρούριο στη Σούδα κι όσους πέθαιναν πάνω στο νησί τους φέρνανε στο Λουτράκι και τους θάβανε…».

Το μνημείο το έχουμε επισκεφθεί αρκετές φορές σε ομάδες για τις ανάγκες της εργασίας. Απώτερος στόχος μας πάντως είναι να κάνουμε μια γιορτή το καλοκαίρι στο χώρο αυτό, που τον νιώθουμε πια δικό μας.»

Στη συνέχεια τα παιδιά διαπιστώνουν ότι

«Το μνημείο βρίσκεται πίσω ακριβώς από την παραλία στο Λουτράκι Ακρωτηρίου. Ο τουριστικός χαρακτήρας που έχει λάβει τα τελευταία χρόνια η περιοχή έχει αλλοιώσει σημαντικά τον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου» και αντιπαραθέτουν μια φωτογραφία του Αντώνη Πλυμάκη από το 2003 και μία δική τους του 2007 στην οποία φαίνεται ότι «Τόσο ο περίβολος του νεκροταφείου, όσο και δυο αλμυρίκια από την αριστερή πλευρά της εικόνας δεν υπάρχουν πια! Κατολισθήσεις από τη νότια πλευρά λόγω κατασκευής δρόμου κατέστρεψαν μέρος του περιβόλου»

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ.

Τα παιδιά απευθύνθηκαν σε ειδικό που προσφέρθηκε να τα βοηθήσει να υπολογίσουν την ηλικία των δέντρων στο χώρο του μνημείου παίρνοντας δείγμα των δακτυλίων των δέντρων:

«Έπειτα από μερικές ημέρες λάβαμε την εξής απάντηση: «Μετρήθηκαν 17 ετήσιοι δακτύλιοι με Μ.Ο. πλάτους 2,1 mm. Εκτιμήθηκε άφλοια ακτίνα 147 mm. Με βάση την ακτίνα και το Μ.Ο. πλάτους των μετρηθέντων δακτυλίων, εκτιμήθηκε ηλικία στο στηθαίο ύψος περίπου 82 έτη. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν άλλα 20 έτη από τη φύτευση μέχρι το στηθαίο ύψος αν δεν ποτίζονταν. Συνολική ηλικία επομένων, περί τα 102 έτη. Έτος φύτευσης περί το 1900 – 1910.

Πράγματι πληροφορηθήκαμε ότι κάτοικοι του χωριού που βρίσκεται κοντά στο μνημείο, των Στερνών, έχοντας συνείδηση ότι πρόκειται για νεκροταφείο, φύτεψαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα κυπαρίσσια κατά τη χριστιανική συνήθεια στα κοιμητήρια.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μαθητές ευαισθητοποιήθηκαν τόσο πολύ από την κατάσταση του χώρου που εκτός από μακέτα του μνημείου σχεδίασαν και γελοιογραφίες με θέμα την καταστροφή του χώρου.

3. ΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΙ ΦΟΡΕΙΣ.

Ø Ο έφορος βυζαντινών αρχαιοτήτων κ. Ανδριανάκης της περιοχής δεσμεύτηκε σε τηλεφωνική συνομιλία που είχε μαζί μας ότι αν πειστεί ότι πρόκειται πράγματι για οθωμανικό νεκροταφείο θα το κηρύξει διατηρητέο και προστατευόμενο.

Ø Ο δήμαρχος Ακρωτηρίου κ. Κυνηγός δεσμεύτηκε να βοηθήσει σε κάθε μας προσπάθεια είτε με την έκδοση του παρόντος εντύπου, είτε με ηθική και ουσιαστική συμπαράσταση.

Ø Ο πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου της κοινότητας Στερνών κ. Αμπελικάκης ανέφερε ότι έχει ήδη σχεδιαστεί η ανακατασκευή του γκρεμισμένου περιβόλου.

Δεν ξέρουμε αν για άλλους άνοιξαν πληγές τα παιδιά, για μας όμως που είμασταν παρόντες τη μέρα που οι εργάτες γκρέμιζαν τον τοίχο του νεκροταφείου για να μπουν τα καλλωπιστικά φυτά του διπλανού τουριστικού συγκροτήματος, λίγες μέρες αφότου είχαν κοπεί τα αρμυρίκια στην αμμουδιά, άνοιξαν σίγουρα μεγάλες πληγές, που δεν πρέπει να κλείσουν.