Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

ΤΟΥ ΛΟΥΚΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Με βάση την επιστημονική γνώση και εμπειρία της ερευνητικής μου ομάδας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών επί του θέματος, επιθυμώ να τονίσω τα εξής:

Γενικά

Τα τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά πεδία (ΗΜΠ) και η μη ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (ΗΜΑ), που εκπέμπεται από αυτά, (συχνότητες μέχρι 3χ10¹¹Ηζ που είναι το κάτω όριο της υπέρυθρης ακτινοβολίας), μέχρι μερικές δεκαετίες πριν, εθεωρούντο ακίνδυνα για τους ζωντανούς οργανισμούς. Όπως δηλώνει και η ονομασία της, η ακτινοβολία αυτή δεν προκαλεί ιονισμό όταν απορροφάται από την ύλη. Όμως το ίδιο ακίνδυνη εθεωρείτο και η ιονίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία κατά την ανακάλυψη της στα τέλη του προπερασμένου αιώνα. Μάλιστα κάποιοι πρωτοπόροι επιστήμονες στην ανακάλυψη των ραδιενεργών ακτινοβολιών, (όπως η ιτι.Ουπβ), προσβλήθηκαν πολύ σύντομα από καρκίνο και πέθαναν.

Οι άμεσες βιολογικές επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων της μη ιονίζουσας ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας είναι σε κάθε περίπτωση πολύ ηπιότερες από τις αντίστοιχες της ιονίζουσας. Αυτός είναι και ο λόγος που οι επιπτώσεις της μη ιονίζουσας ακτινοβολίας, η "ηλεκτρομαγνητική ρύπανση", όπως πλέον αποκαλείται ευρίσκονται υπό εντατική διερεύνηση τις τελευταίες δεκαετίες. Οι ακτινοβολίες αυτές περιλαμβάνουν ηλεκτρομαγνητικά πεδία προερχόμενα απο γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, (κυρίως εκείνες που μεταφέρουν υψηλή τάση), κεραίες ραδιοτηλεοπτικών σταθμών, κινητής τηλεφωνίας, RADAR, κ.λ.π. , αλλά και από οικιακές ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές που συχνά χρησιμοποιούνται σε επαφή ή σε μικρή απόσταση με τον ανθρώπινο εγκέφαλο και το ανθρώπινο σώμα εν γένει, (ασύρματα τηλέφωνα, οθόνες τηλεοράσεων και υπολογιστών, φούρνοι μικροκυμάτων, κ.λ.π.).

Τα προϊόντα της τεχνολογίας συμβάλλουν καθοριστικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου. Η κατασκευή και η χρήση τους όμως, πρέπει να πληροί αυστηρές προϋποθέσεις, ώστε να μην προκαλούνται ανεπιθύμητες επιδράσεις στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον.

Γεννάται σε αρκετό κόσμο το ερώτημα: Πως είναι δυνατό η μη-ιονίζουσα ακτινοβολία από τα τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά πεδία, ενώ έχει μικρότερη συχνότητα από το φυσικό-ορατό φως να προκαλεί βιολογικά φαινόμενα που δεν μπορεί να προκαλέσει το φυσικό φως; Το ερώτημα όμως αυτό είναι άτοπο καθόσον τα τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά κύματα σε αντίθεση με το φυσικό φως δεν διαδίδονται με μορφή φωτονίων.

Το φυσικό φως δεν είναι πολωμένο, δεν μπορεί να εμφανίζει φαινόμενα συμβολής, ούτε να προκαλέσει συντονισμό σε παλλόμενα ηλεκτρικά φορτία και εκπέμπεται ασυνεχώς υπό μορφή κυματοπακέτων-φωτονίων. Αντίθετα τα τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά κύματα παράγονται από ηλεκτρικά κυκλώματα, μπορούν να εκπέμπονται συνεχώς και έχουν συγκεκριμένη πόλωση οπότε και μπορούν να προκαλούν φαινόμενα συμβολής, αλλά και να επάγουν εξαναγκασμένες ταλαντώσεις σε ελεύθερα ηλεκτρικά φορτία, όπως τα ελεύθερα ιόντα που βρίσκονται

κατά μεγάλες συγκεντρώσεις στα κύτταρα παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη πλειονότητα των βιολογικών διαδικασιών.

Τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες συσσωρεύονται πάρα πολλά δεδομένα για βλαπτικές επιδράσεις στους ζωντανούς οργανισμούς των ΗΜΠ γενικά, αλλά και ειδικά της μη-ιονίζουσας ακτινοβολίας ραδιοφωνικών (RF) και μικροκυματικών συχνοτήτων που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας στην κινητή τηλεφωνία.

Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει συνεχής-έντονη διεθνής ανησυχία για τις επιπτώσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που προέρχεται από τους σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας και από τα κινητά τηλέφωνα, στην υγεία του ανθρώπου. Έχει μάλιστα διατυπωθεί η άποψη ότι η μαζική έκθεση εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια στα πεδία της κινητής τηλεφωνίας αποτελεί το μεγαλύτερο βιολογικό πείραμα που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί.

Όρια Αποδεκτής Έκθεσης στην ακτινοβολία

Τα ισχύοντα «όρια αποδεκτής έκθεσης» έχουν θεσπισθεί λαμβάνοντας υπ' όψιν μόνον τις θερμικές επιδράσεις, (αυτές που έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση θερμοκρασίας του εκτιθέμενου οργανισμού), παρά το γεγονός ότι οι μηχανισμοί με τους οποίους δρουν οι μη-ιονίζουσες ακτινοβολίες και τα ασθενή ηλεκτρομαγνητικά πεδία, στα κύτταρα, δεν είναι ακόμη σαφείς.

Όμως είναι πλέον αποδεδειγμένο το μεγάλο πλήθος των βιολογικών επιδράσεων από τα ΗΜΠ της ανθρώπινης τεχνολογίας στις συνήθεις τιμές έντασης που δέχεται ο μέσος άνθρωπος, είναι μη-θερμικά φαινόμενα, δεν συνοδεύονται δηλαδή από αύξηση θερμοκρασίας του εκτιθέμενου οργανισμού, [\/ELIZAROV ET AL, 1999], [ΗYLAND, 2000], [SALFORD ET AL, 2003], [ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ, 2003], [PANAGOPOYLOS ET AL, 2004].

Δεν θεωρούμε ως εκ τούτου ασφαλή τα ισχύοντα Όρια Αποδεκτής Έκθεσης, που θεσπίζονται κυρίως με βάση οικονομικά-πολιτικά κίνητρα και όχι όπως θα έπρεπε με επιστημονικά κριτήρια των πρόσφατων ερευνών τη στιγμή μάλιστα που η μία κυβέρνηση μετά την άλλη τροποποιούν τα «όρια αποδεκτής έκθεσης» προς τα κάτω, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Βέλγιο η Βουλή του οποίου ψήφισε την 16 Φεβρουαρίου 2007 την καθιέρωση ορίων στην τιμή 3 ΒΟΛΤ ΑΝΑ ΜΕΤΡΟ με προοπτική περαιτέρω μείωσης.

Το εργαστήριο μας ερευνά επί δεκαετίες τις βιολογικές επιπτώσεις των ακτινοβολιών και από το 1998 ασχολείται με τις αλλοιώσεις σε κύτταρα και σε πειραματόζωα μετά από έκθεση σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία κινητής τηλεφωνίας σε πραγματικές συνθήκες χρήσης κινητού τηλεφώνου. Με την ιδιότητα μας αυτή έχουμε επισημάνει τους κινδύνους που συνεπάγεται η μακρά χρήση κινητού τηλεφώνου χωρίς να λαμβάνονται ειδικές προφυλάξεις, καθώς και τους κινδύνους από τη διαμονή κατοίκων πλησίον κεραιών βάσης κινητής τηλεφωνίας. Συμφωνώντας και με άλλους ερευνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό θεωρώ ότι θα πρέπει η Πολιτεία να αναθεωρήσει τα όρια αποδεκτής έκθεσης που έχει θεσπίζει όπως άλλωστε προκύπτει τόσο από τις πολυάριθμες ανεξάρτητες έρευνες

(και όχι εκείνες που άμεσα ή έμμεσα χρηματοδοτούνται από Εταιρίες) αλλά και από τις πρόσφατες αποφάσεις άλλων χωρών για μείωση των ορίων (π.χ. Βέλγιο 16 Φεβρουαρίου 2007).

Οι τιμές έντασης ακτινοβολίας που έχουμε μετρήσει σε χώρους διαβίωσης οικιών πλησίον κεραιών βάσης κινητής τηλεφωνίας, αν και ευρίσκονται εντός των ορίων της Πολιτείας, εν τούτοις θεωρούμε ότι είναι δυνητικά επικίνδυνες για τη υγεία των κατοίκων που δέχονται την ακτινοβολία αυτή μέχρι και 24 ώρες το 24ωρο. Άλλωστε οι μελέτες για μακροπρόθεσμη βλάβη στην υγεία μέχρι και την πρόκληση όγκων έχει τεκμηριωθεί επιδημιολογικά. Οι άμεσες επιπτώσεις με τη μορφή πονοκεφάλων έλλειψης συγκέντρωσης αϋπνίες, μείωση ανοσοποιητικού κ.λ.π., αποτελούν καθημερινά συμπτώματα στους διαμένοντες πλησίον των κεραιών.

Αν και οι εν λόγω τιμές είναι εντός των ορίων που ακολουθεί η Ελλάδα σύμφωνα και με τον νόμο.3431/2006 εν τούτοις ευρίσκονται επάνω από τα αυστηρότερα όρια που ισχύουν σε άλλες χώρες όπως προαναφέρθηκε, και ιδιαίτερα στην πρώην Σοβιετική Ένωση όπου οι βιολογικές επιδράσεις των ΗΜΠ και τα μη-θερμικά φαινόμενα ήταν ήδη υπό διερεύνηση αρκετές δεκαετίες πριν αρχίσει η σχετική έρευνα στη Δύση. Το αντίστοιχο όριο που είχε θεσπιστεί είναι 1 μW/cm2 (περίπου 0,4 βολτ/μέτρο) [Λιολιούσης, 1997]. Το όριο αυτό που είχε θεσπισθεί στην πρώην Σοβιετική Ένωση, λάμβανε υπ' όψιν και τις μη-θερμικές επιδράσεις στους ζωντανούς οργανισμούς. Το αντίστοιχο όριο που ισχύει σήμερα στη Ρωσία είναι 10 μW/cmι², (περίπου 3

βολτ/μέτρο) [RUSSIAN EMF SAFETY STANDARDS], ενώ παρόμοια είναι τα όρια που ισχύουν στην Αυστρία, στη Νέα Ζηλανδία, στην Ιταλία στην Κίνα και πρόσφατα στη Γαλλία αλλά και στο Βέλγιο (3 βολτ/μέτρο με απώτερο στόχο την τιμή 0,6 βολτ/μέτρο - απόφαση βελγικού κοινοβουλίου 16 Φεβρουαρίου 2007).

Είναι συνεπώς σαφές ότι αν και οι εντάσεις ακτινοβολίας που μετρήσαμε είναι εντός των ορίων που ισχύουν στη χώρα μας, εν τούτοις είναι πάνω από τα όρια άλλων χωρών, που στηρίζονται σε ολοένα αυξανόμενες επιδημιολογικές και πειραματικές μελέτες (βλέπε παρακάτω).

ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΜΟΔΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ, ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΡΑΔΙΟΣΥΧΝΟΤΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΗΓΕΣ, ΚΙΝΗΤΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑΣ, ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ ΣΤΑΟΜΩΝ, Κ.Λ.Π. ΤΙΜΗΣ 0,2 ΒΟΛΤ/ΜΕΤΡΟ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΟΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΟΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΜΙΚΡΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ. ΚΑΤΙ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΛΛΩΣΤΕ ΙΣΧΥΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ SALZBURG ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ.

Καταγεγραμμένες Βιολογικές Επιδράσεις

Υπάρχει πλήθος επιστημονικών - πειραματικών μελετών, δημοσιευμένων σε έγκυρα διεθνή επιστημονικά έντυπα, που καταδεικνύουν σοβαρές μη-θερμικές βιολογικές επιδράσεις, με επίπεδα έκθεσης εντός των ισχυόντων (δυτικών) «ορίων αποδεκτής έκθεσης», ή λίγο πάνω από τα όρια αυτά, όπως αλλαγή συμπεριφοράς, (ως προς την λήψη τροφής και την

κινητικότητα), καθώς και φαινόμενα συνέργιας με ψυχοφάρμακα,

(αμφεταμίνες - δηλαδή διαφορετικές αντιδράσεις για την ίδια δόση φαρμάκου), σε ποντικούς, [GANDHI, 1982], μείωση της συγκέντρωσης ιόντων ασβεστίου σε εγκεφαλικά κύτταρα κοτόπουλων, [BAWIN ET AL, 1978], αυξημένο ποσοστό μονοκλωνικών και δικλωνικών θραύσεων DΝΑ, σε εγκεφαλικά κύτταρα αρουραίων, μετά από Ίη νίνο ακτινοβόληση διάρκειας 2h, με συχνότητα 2450 ΜΗz και μέση πυκνότητα ισχύος 2 mW/cm², LAI AND SINGH, 1995, 1996], επίσης θραύσεις του DΝΑ παρατηρήθηκαν σε ανθρώπινους ινοβλάστες μετά από διακοπτόμενη έκθεση 16h σε RF πεδίο συχνότητας 1800 ΜΗz με τιμή SAR 1.2 ή 2 W/kg., [DIEM et al, 2005], ενώ σε ολόκληρους οργανισμούς έχει βρεθεί επίσης επιδράσεις όπως μείωση κατά 30-60% της αναπαραγωγικής ικανότητας εντόμων, [Μαργαρίτης, Παναγόπουλος, 2000], [PANAGOPOULOS MARGARITIS 2003], PANAGOPOULOS, 2004], καθώς και πρόκληση κυτταρικού θανάτου σε προβιτελλογενετικά και βιτελλογενετικά στάδια ωοθυλακίων εντόμων, [PANAGOPOULOS ET AL, 2006]. Αλλες επιδράσεις αφορούν σε αλλοιώσεις στη μορφή ανθρώπινων ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων κατά τη διάρκεια συνομιλίας σε κινητό τηλέφωνο, (KRAUS ET AL, 2000], αυξημένη θνησιμότητα, καθυστέρηση ανάπτυξης και μορφολογικές αλλοιώσεις σε γονιμοποιημένα αυγά πουλιών, μετά από έκθεση σε RF πεδία χαμηλών εντάσεων και διαφόρων συχνοτήτων 10⁸ - 10¹⁰ Ηz, [XENOS AND MARGAS, 2003], μείωση 50-60%, στον αριθμό γεννήσεων αρουραίων, μετά από έκθεση λίγων ημερών κατά τη διάρκεια της εμβρυογένεσης - οργανογένεσης, σε RF πεδίο 9.3 (3Ηz, έντασης 5 Mw/cm², (στην περίπτωση αυτή η ένταση ήταν 5 φορές πάνω από τα όρια), [XENOS AND MARGAS, 2003]. Παρατεταμένη χρήση των κινητών τηλεφώνων, (περισσότερο από 25λεπτη καθημερινής συνομιλίας), βρέθηκε να προκαλεί στους χρήστες, μείωση στο ρυθμό σύνθεσης μελατονίνης, μιας ορμόνης που ρυθμίζει τον ημερήσιο βιολογικό κύκλο και έχει αντικαρκινική δράση, [burch et al, 2002]. Άλλα πειράματα, διαπίστωσαν αλλοιώσεις σε νευρικά εγκεφαλικά κύτταρα αρουραίων, μετά από έκθεση 2 ωρών σε πεδίο κινητού τηλεφώνου 915ΜΗz και αύξηση της διαπερατότητας της μεμβράνης αίματος-εγκεφαλικού ιστού, [SALFORD ET AL, 2003], φαινόμενο που εξηγεί τις κεφαλαλγίες και τα προβλήματα απώλειας βραχύχρονης μνήμης που πολύ συχνά αναφέρονται, [HYLAND, 2000], από παρατεταμένη έκθεση ανθρώπων στα πεδία των κινητών τηλεφώνων αλλά και των κεραιών βάσεων κινητής τηλεφωνίας. Επιπλέον άλλα πειράματα σε κυτταροκαλλιέργειες έχουν καταδείξει ενεργοποίηση του μονοπατιού μεταγωγής σήματος hsp27/p38ΜΑΡΚ και επαγόμενες αλλοιώσεις στη διαπερατότητα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού, (LESZCZYNSKI ET AL, 2002]. Επίσης από πιο πρόσφατα πειράματα έχει διαπιστωθεί μεταβολή στην έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων σε ανθρώπινες κυτταρικές σειρές, [NYLAND AND LESZCZYNSKI, 2006], [BELYAEV ET AL, 2006], [REMONDINI ET AL, 2006], καθώς και σε αδιαφοροποίητα εμβρυονικά κύτταρα, [CZYZ ET AL, 2004].

Ανησυχητικά είναι τα αποτελέσματα στατιστικών μελετών σε σχέση με την εκπεμπόμενη ακτινοβολία και από κεραίες ραδιοτηλεοπτικών σταθμών. Σε πρόσφατη στατιστική μελέτη, [HALBERG AND JOHANSSON, 2002], διαπιστώνεται συσχέτιση μεταξύ του αριθμού περιπτώσεων εμφάνισης

μορφής καρκίνου (μελάνωμα) σε ορισμένο τόπο και του αριθμού των λαμβανόμενων σημάτων από ραδιοφωνικούς σταθμούς στον τόπο αυτό. Στη μελέτη αυτή έγινε ανάλυση δεδομένων από τέσσερις διαφορετικές χώρες, (ΗΠΑ, Νορβηγία, Σουηδία, Δανία). Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής βρίσκονται σε συμφωνία με εκείνα προγενέστερης μελέτης, [DOLK ET AL, 1997], που διαπίστωσε ότι ο αριθμός των περιστατικών καρκίνου του δέρματος και του προστάτη, αυξάνεται ανάλογα με την μείωση της απόστασης από κεραίες ραδιοφωνικών σταθμών. Ακόμη νέα δεδομένα μιλούν για εμφάνιση διαφόρων μορφών ασθενειών νευροψυχιατρικής φύσεως σε κατοίκους περιοχής γύρω από εγκατεστημένους σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας, [ABDEL RASSOUL ET AL, 2006].

Τέλος, όσο το πλήθος των κεραιών αυξάνεται τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν συνεχώς αυξανόμενες μαρτυρίες για πονοκεφάλους, απώλεια μνήμης, αποβολές, χωρίς «εμφανείς» εξηγήσεις, από ανθρώπους που πλησίον της κατοικίας ή του χώρου εργασίας τους εγκαταστάθηκαν κεραίες, κινητής τηλεφωνίας η/και ραδιοτηλεοπτικών σταθμών. Αντίστοιχα, τα τελευταία χρόνια σε φάρμες όπου τα ζώα αναπτύσσονται πλησίον κεραιών, παρουσιάζονται με αύξουσα συχνότητα, περιστατικά όπως, μείωση της ποσότητας παραγόμενου γάλακτος, αποβολές και τοκετοί νεκρών εμβρύων. Αναφέρεται επίσης ότι τα φαινόμενα αυτά σε ζώα αναστέλλονται όταν απομακρυνθούν από τις περιοχές των κεραιών και εμφανίζονται πάλι με την επιστροφή των ζώων στις περιοχές αυτές, (HYLAND, 2000].

Οι μέχρι τώρα επιδημιολογικές μελέτες σε ανθρώπινο πληθυσμό, σε σχέση με ακτινοβολίες κινητής τηλεφωνίας έχουν καταγράψει συσχέτιση της έκθεσης στις ακτινοβολίες αυτές με καρκίνο [PICKL S, 2005], ενώ άλλη μελέτη κατέδειξε για πρώτη φορά, αμυδρή συσχέτιση με κάποιο είδος καρκίνου του ματιού, [STANG ET AL 2001]. Άλλες επιδημιολογικές μελέτες καταδεικνύουν για πρώτη φορά συσχέτιση μεταξύ χρήσης αναλογικών κινητών τηλεφώνων (παλαιότερης τεχνολογίας από τα σημερινά) και περιπτώσεων εμφάνισης εγκεφαλικών όγκων, [AUVINEN ET AL, 2002], [HARDELL ET AL, 2002]. Τέλος, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε διεθνές συνέδριο που πραγματοποίησε για τις επιπτώσεις των μη ιονιζουσών ακτινοβολιών, στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 2004, διατύπωσε την άποψη πως το ζήτημα της επικινδυνότητας χρήζει περαιτέρω έρευνας και καλό θα ήταν να συνεργαστούν επιστήμονες από διάφορες χώρες στις οποίες και ισχύουν διαφορετικά όρια ασφαλείας. Το ίδιο επισημαίνει και σε πρόσφατη δημοσίευση ο Dr Rapacholli, επικεφαλής ερευνητικού προγράμματος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (βλέπε αναφορά στο τέλος).

Συμττεράσματα

Αναμφισβήτητα η Κινητή Τηλεφωνία αποτελεί στην εποχή μας πολύτιμο αγαθό που μπορεί να σώζει ζωές. Θα πρέπει όμως να διακρίνουμε ότι είναι διαφορετική περίπτωση η χρήση κινητών τηλεφώνων (αφού είναι δική μας επιλογή, μολονότι είναι γνωστοί οι κίνδυνοι), από τις κεραίες βάσης, που ακτινοβολούν άτομα που δεν έχουν καμία επιθυμία να δεχθούν την (ασθενή έστω) ακτινοβολία αυτή και μάλιστα σε 24ωρη βάση.

Ως Κυτταρικοί βιολόγοι και Βιοφυσικοί με ιδιαίτερη γνώση του αντικειμένου της επίπτωσης των ακτινοβολιών, (ιονιζουσών και μη-ιονιζουσών), είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί στα «όρια αποδεκτής έκθεσης» που έχουν θεσπιστεί κυρίως με πολιτικά-οικονομικά κριτήρια (βλέπε Hardell et al, 2007) χωρίς να λαμβάνονται υπ' όψιν οι αποδεδειγμένες πλέον μη-θερμικές επιπτώσεις, που είναι εξ ίσου σοβαρές με τις θερμικές.

Θεωρούμε λοιπόν σωστό στην περίπτωση των Μη-ιονιζουσών ακτινοβολιών, όπως είναι οι μικροκυματικές ακτινοβολίες της κινητής τηλεφωνίας, να ακολουθείται η αρχή της προφύλαξης, δηλαδή η αποφυγή κάθε έκθεσης σε τεχνητά ηλεκτρομαγνητικά πεδία, εφόσον αυτό είναι εφικτό.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, θεωρούμε ότι η εγκατάσταση των εν λόγω κεραιών επάνω σε κτήρια σε πυκνοκατοικημένες περιοχές και σε απόσταση μόλις λίγων μέτρων από παραπλήσια οικήματα-κτίρια αναλόγου ύψους, είναι επικίνδυνη και θα πρέπει να αποφεύγεται. Κατά συνέπεια, ανεξάρτητα από την ψήφιση του νέου νομοσχεδίου από τη Βουλή των Ελλήνων (Νόμος 3431/13/Α/3-2-2006) στο οποίο διατηρούνται, με μια μικρή μείωση 10% τα ήδη ισχύοντα «όρια ασφαλείας», πιστεύουμε ότι η πλειονότητα των κεραιών βάσης κινητής τηλεφωνίας (λειτουργούν περίπου 7.000 κεραίες στη χώρα μας) ενέχει κινδύνους για τους μονίμως διαμένοντες (24 ώρες το 24ωρο) στις πλησίον ευρισκόμενες πολυκατοικίες, αφού οι τιμές που έχουμε μετρήσει εντός οικιών (μέγιστο μέχρι και 8,0 V/m) είναι μεγαλύτερες από τα όρια που ισχύουν σε άλλες χώρες όπως αναλυτικά αναφέρθηκε.

Η πρόσφατη ελληνική νομοθεσία (νόμος 3431/2006 (ΦΕΚ 13 Α', άρθρο 31) εφαρμόζει αυστηρότερα όρια, σε επίπεδα 70% (και κατά περίπτωση 60% για σχολεία, βρεφονηπιακούς σταθμούς, γηροκομεία και νοσοκομεία) εκείνων που έχει προτείνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, δηλαδή περίπου 630μW/cm2 για συχνότητα 1800ΜΗΖ. και 315μW/cm2 για συχνότητα 900ΜΗz. Παρόλα αυτά θεωρούμε ότι δεν προστατεύεται η δημόσια υγεία από τους δυνητικούς κινδύνους των μη θερμικών βλαβών, της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας διότκμελέτες αποδεικνύουν ότι έχουμε βλάβες στους ανθρώπους και στο περιβάλλον ακόμα και όταν η ένταση της ακτινοβολίας είναι κάτω από αυτά τα όρια έκθεσης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι σε αρκετές χώρες ισχύουν πολύ πιο αυστηρά «όρια αποδεκτής έκθεσης», όπως φαίνεται στον πίνακα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Βελγίου όπου ψηφίστηκε στη Βουλή, στις 16 Φεβρουαρίου 2007, δραστική μείωση των «ορίων αποδεκτής έκθεσης» από 27 βολτ/μέτρο σε 3 βολτ/μέτρο.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΙΜΩΝ ΑΠΟΔΕΚΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΑΠΟ ΚΕΡΑΙΕΣ ΒΑΣΗΣ ΚΙΝΗΤΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΧΩΡΕΣ.

Χώρα	Όριο Αποδεκτής Έκθεσης (ΎΛη)
Ελλάδα	22-33
Ελβετία	4-6
Αίγυπτος	4
Κίνα	6
Βουλγαρία	6
Βέλγιο	3 (απόφαση για μελλ. μείωση σε 0,6)
Παρίσι	2
Αυστρία (Σάλτσμπουργκ)	0,2
Ρωσία	1

Σε πολλές δημοσιεύσεις έχουν αναφερθεί συμπτώματα του συνδρόμου των μικροκυμάτων (OBRFELD G ET AL, 2004), δηλ. διαταραχή μνήμης, συγκέντρωσης, ύπνου, εξάντληση, πονοκεφάλους (HUTTER ET AL 2006), ιδιαίτερα σε απόσταση 50 - 400μέτρων από την κεραία (SANTINI R ET AL 2002) σε τιμές πυκνότητας ισχύος, 0.44 - 0.025 μW/cm2 (δηλαδή 1432 έως 25200 φορές κάτω από τα ελληνικά όρια ασφαλείας. Κάτοικοι που διέμεναν εντός 400μέτρων από κεραία κινητής τηλεφωνίας για τουλάχιστον 10 χρόνια παρουσίασαν αυξημένα ποσοστά καρκίνου σε σχέση με τους κατοίκους που ζούσαν μακρύτερα των 400 μέτρων (EGER H ET AL 2004). Σε πειραματικό επίπεδο οι MAGRAS END XENOS (1977) με τιμή έκθεσης 0.16-1.053Μw/cm2 (δηλαδή 598-3938 φορές κάτω από τα ελληνικά όρια), διαπίστωσαν επιπτώσεις στην αναπαραγωγική ικανότητα ποντικών. Το ίδιο παρατηρήθηκε σε έντομα και μάλιστα με έκθεση στην ακτινοβολία κινητού τηλεφώνου για διάρκεια μόλις 6 λεπτά την ημέρα για 3 συνεχόμενες ημέρες (PANAGOPOULOS ET AL, 2004). Κάτω από τις ίδιες συνθήκες προκλήθηκε αύξηση του κυτταρικού θανάτου (PANAGOPOULOS ET AL, 2007), ενώ ο BALMONI (2005) διαπίστωσε πως όταν οι φωλιές των πουλιών ήταν εντός 200 μέτρων από κεραίες κινητής τηλεφωνίας, ήταν μειωμένη η αναπαραγωγή και ο ρυθμός ανάπτυξης και αυξημένη η εμβρυϊκή θνησιμότητα, σε σύγκριση με τα πουλιά που οι φωλιές τους ήταν σε απόσταση μεγαλύτερη των 300 μέτρων από τις κεραίες. Άλλωστε σε πολύ πρόσφατη επιδημιολογική μελέτη δείχθηκε χωρίς καμιά αμφιβολία η συσχέτιση ανάμεσα στην ανάπτυξη όγκων και στην έκθεση σε ακτινοβολία κινητής τηλεφωνίας (HARDEL L ET AL 2006) κάτι το οποίο καταγράφεται ολοένα και περισσότερο σε μεγαλουπόλεις ανά την υφήλιο. Έχει επίσης δημοσιευθεί πρόσφατη μελέτη (HARDELL L ET AL 2007) η

οποία υποστηρίζει τη στενή σύνδεση ανάμεσα σε βιομηχανίες κινητής

τηλεφωνίας και σε επιστημονικές δημοσιεύσεις.

Η υγεία των πολιτών θα πρέπει για την Πολιτεία και για τις Εταιρείες να είναι σημαντικότερος παράγοντας από το μεγαλύτερο κόστος εγκατάστασης κεραιών με τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η μικρότερη δυνατή έκθεση στην ακτινοβολία.